'De ongelovige wil dat de paus hem behaagt'

Volkskrant 13 februari 2013 - Dirk Jan van Baar
 
De seculiere critici van paus Benedictus XVI eisen van diens opvolger dat hij in hun geest handelt, betoogt Dirk Jan van Baar. .
 
Maar ondertussen is links niet te beroerd om de hoop op pausen, koningen en presidenten te vestigen als dat beter uitkomt.
 
'De nieuwe paus?' kopte de Volkskrant, naast een foto van Peter Turkson, een kardinaal uit Ghana die als kanshebber geldt uit Afrika of Latijns-Amerika, waar de rooms-katholieke kerk nog wel groeit. Met meteen daarop de vraag of Rome klaar is voor een zwarte paus. Terwijl het vertrek van Benedictus XVI toch het echte nieuws is.
 
  

Joseph Ratzinger, de Duitse paus, afkomstig uit het land van Maarten Luther, deed dat geheel zelfstandig, omdat hij zich geestelijk en lichamelijk te zwak voelde om het pausschap nog langer te vervullen. Het was de eerste keer sinds 1415 dat een paus bij leven vertrekt - uit vrije wil, na raadpleging van zijn geweten. De kerk van Rome blijkt de afgelopen zevenenhalf jaar door een halve protestant te zijn geleid, een milde en theologisch hoogst ontwikkelde conservatief die door de blaffende buitenwacht voor 'Gods rottweiler' werd versleten. De paus vertrekt, nog voor de Heer hem geroepen heeft. Wie zei er dat deze paus niet werelds was?
 
Geduld
Maar veel geduld heeft de progressieve wereld er niet voor. Zij wil vooruitgang, die belichaamd moet worden door een 'zwarte paus' uit Afrika of Latijns-Amerika, waar de rooms-katholieke kerk nog groeit en de (marxistische) bevrijdingstheologen van veertig jaar geleden vandaan kwamen. Dat ligt niet echt voor de hand, want de wereldkerk die zo onstuimig groeit is veel conservatiever dan de hervormers voor wenselijk houden.
 
Maar er is altijd die hoop op een betere wereld, vooral in het ontkerkelijkte en geseculariseerde Europa, die we ook al zagen toen Barack Obama de eerste zwarte president van Amerika ging worden. Waarom die betere wereld uitgerekend verwacht wordt van een man die weinig tot niets heeft met het oude Europa - niet alleen het christelijke Avondland waaruit de Reformatie is voortgekomen, maar ook het stamgebied van de moderne Verlichting - blijft een vorm van zelfverloochening die waarschijnlijk alleen door psycho-analytici kan worden geduid.
 
Die zelfverloochening wordt nog sterker als we bedenken dat vooral politiek links tot voor kort niets moest hebben van instituties als de katholieke kerk, de monarchie, of het presidentschap van de Verenigde Staten. Die golden als rechts en in sommige Amerikaanse gevallen - Richard Nixon, Ronald Reagan en George W. Bush - als vertegenwoordigers van het Kwaad.
 
Te beroerd
Maar ondertussen is links niet te beroerd om de hoop op pausen, koningen en presidenten te vestigen als dat beter uitkomt. We zagen dat bij het afscheid van koningin Beatrix, die bijkans heilig werd verklaard door het progressieve volksdeel, waar de verwachtingen over 'de nieuwe vorst' (voor het eerst sinds meer dan 120 jaar een man) eerder laag zijn. Dat Beatrix de hoogste lof mocht ontvangen van republikeinen was een teken aan de wand. Blijkbaar ontbreekt er 'iets' binnen het progressieve levensgevoel, en dat gemis is zo groot dat links niet te beroerd is het bloed te laten kruipen waar het niet gaan kan. Dat kruiperige is niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk.
 
Voor verlichte geesten blijft het godsgeloof een raadsel, vooral omdat zij niet kunnen begrijpen hoe je je met ziel en zaligheid, dus uit vrije wil, kunt overgeven aan iets dat niet bestaat. Dat is inderdaad onbegrijpelijk, zeker voor moderne mensen die overal zichtbare bewijzen van eisen en zichzelf als kritisch zien. Voor ongelovigen kan religie slechts iets doms of krankzinnigs zijn.
 
Weinig zinnigs
Dat verklaart waarom ongelovigen vaak zo weinig zinnigs over godsdiensten te melden hebben en er graag de draak mee steken. Ze begrijpen de kerk van Rome als 'staat in een staat' of 'multinational'. De moderne mens kan de kerk van Rome alleen nog volgen door er een wereldse betekenis aan te geven, en van de kerk steeds modernisering te eisen, waarbij eigentijdsheid als het hoogste gebod geldt voor een instituut dat zijn derde millennium is ingegaan. Dat wil zeggen: hij volgt niet, maar eist van de paus, en ook van het koningshuis of de president, dat zij hem volgen.
 
Het gevolg is een permanente desillusie die steeds met nieuwe hoop moet worden gevuld. En die hoop moet dan ook nog van buiten Europa komen, dus buiten de eigen 'schuldige' wereld. Desondanks is er voor de op het hier en nu gerichte ongelovige één (schrale) troost: de linkse kerk in Europa bestáát en leeft voort.
 
Dirk-Jan van Baar is historicus en publicist.